Σεισμός Ιαπωνία
Την ώρα που μετρούν τους νεκρούς τους, που στωικά διαβάζουν τον έναν κατάλογο επιζώντων μετά τον άλλον (ελπίζοντας να πέσουν πάνω στο όνομα του ανθρώπου τους), που ανώνυμα μπαίνουν στα έγκατα των πυρηνικών αντιδραστήρων ως νέοι Σαμουράι για να τιθασεύσουν το τέρας της ραδιενέργειας, η οικονομική ανάλυση της καταστροφής είναι τουλάχιστον άκομψη. Η μόνη μου δικαιολογία είναι ότι μέσα από μια τέτοια απλή ανάλυση μπορεί να διαφανεί η ελπίδα. Κι όχι μόνο η ελπίδα: Η πεποίθηση ότι η Ιαπωνία θα υπερνικήσει την καταστροφή και ότι οι δυσοίωνες προβλέψεις για την αξιοθαύμαστη αυτή χώρα θα διαψευστούν.
Είναι αλήθεια ότι είμαι προκατειλημμένος υπέρ της χώρας του Ανατέλλοντος Ηλίου. Θαυμάζω εδώ και χρόνια πολλά την αισθητική και την φιλοσοφημένη προσέγγιση των ανθρώπων της στο μοντέρνο και στο παραδοσιακό. Η Ιαπωνία δεν είναι μόνο η χώρα της Sony, της Toyota και της Yamaha. Είναι και η χώρα του Ντοντέσκαντεν του Κουροσάβα, της Θάλασσας της Γονιμότητας του Μισίμα, του σοφού συνδυασμού κρατικού κεντρικού προγραμματισμού (π.χ. στο πλαίσιο του υπουργείου ΜΙΤΙ), συμπλεγμάτων ιδιωτικών ολιγοπωλίων και τραπεζών (τα λεγόμενα κεϊρέτσου) που καθιστούν τις τράπεζες δούλους μιας βιομηχανίας, στο πλαίσιο της συλλογικής επένδυσης στην πραγματική παραγωγή πραγματικών αγαθών.
Η Ιαπωνία, δεν πρέπει να ξεχνάμε, στα τέλη του 19ου αιώνα μόνη της, χωρίς καμία βοήθεια, αποφάσισε και κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια, να γίνει η πρώτη μη δυτική κοινωνία που βιομηχανοποιήθηκε - που σχεδίασε την βιομηχανική της επανάσταση - που την έκανε να φυτρώσει στο έδαφος της χωρίς όμως να θυσιάσει στην πείνα, στην δυστυχία και στην απολυταρχία γενεές πολιτών της (αντίθετα με τις άλλες δύο βιομηχανικές επαναστάσεις, στην Δύση και στην Σοβιετική Ένωση, οι οποίες χτίστηκαν πάνω στα πτώματα και στην δυστυχία πολλών εκατομμυρίων).
Βέβαια, ούτε οι Ιάπωνες μπόρεσαν να αποφύγουν τον μισανθρωπισμό που, δυστυχώς, καλλιεργεί η μετάβαση στην εκβιομηχάνιση. Η ανάγκη της νέας ιαπωνικής βιομηχανίας να βρει αγορές οδήγησε στην κατάκτηση αρχικά της Μαντσουρίας και της Κορέας και, κατόπιν, της Κίνας και της Ινδοκίνας ολόκληρης. Ο επεκτατισμός αυτός συνοδεύτηκε με έναν ρατσισμό που την έφερε κοντά στους Ναζί με τους οποίους η Ιαπωνική ελίτ δημιούργησε την Διεθνή της Μισαλλοδοξίας (τον Άξονα Βερολίνου-Βουδαπέστης-Βουκουρεστίου-Ρώμης-Μαδρίτης-Τόκυο) και η οποία, για λόγους που ανατρέχουν στη μετά το 1929 παγκόσμια Κρίση, έσυρε την οικουμένη μέσα στον ματωμένο βάλτο του 2ο Παγκόσμιου Πολέμου.
Αυτή την συμμαχία η Ιαπωνία την πλήρωσε οικτρά. Εκατομμύρια νεκροί, πρώτα στις μάχες του Ειρηνικού αρχιπελάγους (θυμηθείτε το διπλό αριστούργημα του Clint Eastwood, Flags of Our Fathers & Iwo Jima) και κατόπιν στην Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Μετά τον πόλεμο, για μία εικοσαετία, οι ΗΠΑ πήραν την Ιαπωνία υπό την σκέπη τους. Της εξασφάλισαν αγορές στην Ευρώπη και στις ίδιες τις ΗΠΑ, κεφάλαια, διεθνή προστασία και αποκατάσταση. Παράλληλα τους επέβαλλαν, όπως ήταν λογικό, τα δικά τους συμφέροντα, από το Σύνταγμα της χώρας (που γράφτηκε στην Washington), μέχρι και την στρατιωτική κατοχή που συνεχίζεται ακόμα και σήμερα στην Οκινάουα. Το γεγονός ότι οι πυρηνικοί αντιδραστήρες που εξερράγησαν μετά το τσουνάμι έχουν ετικέτα General Electric δεν ήταν τυχαίο. Ήταν το αντάλλαγμα για το άνοιγμα της αμερικανικής αγοράς στα Ιαπωνικά προϊόντα, κάτι που συνέβη στα τέλη της δεκαετίας του 50.
Οι Ιάπωνες ανέχθηκαν αυτή την επιβολή Αμερικανικών όρων για δύο λόγους: Πρώτον, επειδή ήταν, συνολικά, όροι που τους συνέφεραν, καθώς κατέστησαν εφικτό το Ιαπωνικό θαύμα. Δεύτερον, επειδή, ως λαός, αποδέχθηκαν το Συλλογικό Αμάρτημα που εκφράστηκε για αρκετές δεκαετίες ως εγκλήματα πολέμου και κατάκτησης των γειτονικών χωρών.
Τίποτα από όλα αυτά δεν έγιναν χωρίς πολλή δουλειά και μεγάλες εσωτερικές εντάσεις. Το ιαπωνικό κεφάλαιο, σε συνεργασία με τους Ιάπωνες εργαζόμενους, δημιούργησαν βαριά βιομηχανία που ο υπόλοιπος κόσμος προσπαθεί καιρό τώρα να αντιγράψει. Η χώρα όμως δημιούργησε και κάτι άλλο πέραν αυτής της κορπορατιστικής, συντηρητικής επιτυχίας: την πιο μεστή αριστερή σκέψη της μεταπολεμικής περιόδου, τουλάχιστον στην οικονομική θεωρία (αναφέρω ενδεικτικά τους Μακότο Ιτο και τον Μίσιο Μορισίμα - ο οποίος, παρεμπιπτόντως, συνεργάστηκε με τον δικό μας Γιώργο Κατηφόρη, καθηγητή στο LSE και τέως ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ). Το πιο επιτυχημένο υπόδειγμα συντηρητικής καπιταλιστικής ανάπτυξης από την μία και η πιο προοδευμένη, πραγματικά μοντέρνα, μορφή αριστερής οικονομικής σκέψης από την άλλη. Μια αυθεντικά πλούσια χώρα...
Κι ερχόμαστε τώρα στην Μετά την Καταστροφή εποχή. Ακόμα δεν γνωρίζουμε το μέγεθος του οικονομικού μεγέθους της Μεγάλης Πλημμύρας που έφερε το μεταμοντέρνο τσουνάμι - το χαρακτηρίζω μεταμοντέρνο επειδή το είδαμε ζωντανά να εξελίσσεται. Ένα κύμα που το παρακολουθούσαμε σαν να ήμασταν ιπτάμενοι παρατηρητές οι οποίοι πειραματίζονταν με τα στοιχειά της Φύσης. Μια εικόνα που ήταν σχεδόν αποκομμένη από την πραγματικότητα των ανθρώπων που την βίωναν όχι ως εικόνα αλλά ως ένα τείχος λάσπης που γκρέμιζε τις ζωές τους.
Αυτή η μεταμοντέρνα απόσταση μεταξύ πραγματικότητας και εικονικής πραγματικότητας αντανακλάται έντονα στα οικονομικά αποτελέσματα της καταστροφής. Πουθενά δεν αποκαλύπτεται καλύτερα το χάσμα μεταξύ ανθρώπινων αξιών και της εικονικής τους αντανάκλασης παρά στις διεθνείς αγορές όπου, την ώρα που οι αξίες καταστρέφονται, οι άνθρωποι πνίγονται, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες εκρήγνυνται, οι αγοραίες τιμές μπορεί και να ευημερούν.
• Είδαμε ότι, με το που γενικεύθηκε η πυρηνική καταστροφή στο εργοστάσιο Φουκουσίμα, το γιεν πετάχτηκε στα ύψη. Τόσο που οι G7 αναγκάζονται να συντονίσουν τις κεντρικές τους τράπεζες να πουλήσουν γιεν ώστε να συγκρατηθεί η άνοδός του!
• Πολλοί από εμάς ισχυριζόμαστε ότι η καταστροφή μπορεί να αποδειχθεί, μεσοπρόθεσμα, Θείον Δώρον για την Ιαπωνία. Γιατί;
Η άνοδος του γιεν οφείλεται σε κάτι πολύ απλό: Στο ότι οι Ιάπωνες είναι πλούσιοι. Έχουν δουλέψει πολύ, έχουν αποταμιεύσει πολλά και, λόγω χαμηλών επιτοκίων στον τόπο τους (σχεδόν μηδενικών για δύο δεκαετίες τώρα), τα είχαν τοποθετήσει στο εξωτερικό. Τώρα, που έχουν τεράστιες ανάγκες ανοικοδόμησης, επιβίωσης αλλά και που το εισόδημά τους μειώθηκε λόγω μείωσης της παραγωγής και της απασχόλησης, επανα-εισάγουν τις επενδύσεις τους από το εξωτερικό. Κάθε τέτοιος επαναπατρισμός αυξάνει την ζήτηση του γιεν κι έτσι η τιμή του, η ισοτιμία του, αυξάνεται. Να πως εξηγείται το πρώτο παράδοξο.
Το δεύτερο παράδοξο, δηλαδή η πρόβλεψη ότι η Καταστροφή μπορεί να βγει σε καλό της ιαπωνικής οικονομίας, οφείλεται σε μια άλλη, πολύ απλή, και πάλι, σκέψη: Η Ιαπωνία, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, έχει ένα μεγάλο πρόβλημα. Ένα δυσθεώρητο έλλειμμα: Έλλειψη ζήτησης για τα αγαθά της. Δεν είναι κακά τα προϊόντα της. Το αντίθετο. Άρτια είναι. Μόνο που η χώρα, η βιομηχανία της, παράγει (και μπορεί να παράγει) πολύ περισσότερα από όσα μπορεί να καταναλώσει η ίδια ή οι ξένοι καταναλωτές. Από τότε μάλιστα που οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν την πολιτική της άμεσης στήριξης της Ιαπωνικής βιομηχανίας, στα τέλη της δεκαετίας του 70 (και ιδίως το 1985 όταν επέβαλαν στην Ιαπωνική κυβέρνηση την θεαματική ανατίμηση του γιεν), η Ιαπωνία παλεύει να αποτινάξει από πάνω της την Κρίση της Υποκατανάλωσης-Υπερπαραγωγής. Εν συντομία, τα εργοστάσια της έχουν παραγωγικές δυνατότητες που δεν αξιοποιούνται λόγω χαμηλής ζήτησης (το αντίθετο, με άλλα λόγια, πρόβλημα από εκείνο που είχαμε στην Ελλάδα προ της δικής μας Κρίσης).
Η κυβέρνηση προσπαθεί χρόνια τώρα να αυξήσει την ζήτηση με τονωτικές ενέσεις που όμως δεν αποδίδουν, παρά το γεγονός ότι έφτασαν το δημόσιο χρέος στο 200% του ΑΕΠ. Ό,τι και να κάνουν, η κατανάλωση (ντόπια και από εξαγωγές) δεν μπορεί να απορροφήσει την εν δυνάμει παραγωγή της χώρας. Αυτό είναι το βασικό αίτιο της Ιαπωνικής οικονομικής κρίσης εδώ και είκοσι χρόνια. Πως βοηθάει το τσουνάμι; Με δύο τρόπους. Πρώτον, βοηθά καθώς κατέστρεψε ένα μέρος της υπερβάλλουσας παραγωγικής ικανότητας. Εκείνης που πλεόναζε και που η κατανάλωση δεν αρκούσε για να κινητοποιήσει. Δεύτερον, βοηθά επειδή η ανοικοδόμηση θα απαιτήσει νέες επενδύσεις σε νέες υποδομές που όμως αυτή την φορά θα χρησιμοποιηθούν, καθώς αφορούν ανάγκες της καθημερινότητας των πολιτών: τραίνα, δρόμους, παραγωγή και διανομή ενέργειας. Για αυτούς τους δύο λόγους είμαι αισιόδοξος ότι το τσουνάμι θα αποδείξει άλλη μια φορά την σοφία του 'ουδέν κακόν αμιγές καλού'.
Πολλοί αναλυτές προβλέπουν το αντίθετο επισημαίνοντας ότι η Ιαπωνία ήδη τελεί υπό το άγχος του υπέρμετρου δημόσιου χρέους (όπως έγραψα παραπάνω ανέρχεται σε διο φορές το ΑΕΠ της χώρας). Άδικα ανησυχούν, κατά την ταπεινή μου γνώμη. Πέφτουν θύματα αυτού που ονομάζω Φετιχισμό του Χρέους. [Προσέξτε ότι πρόκειται για τους ίδιους αναλυτές που θεωρούν ότι η Κρίση του ευρώ είναι Κρίση Χρέους, αντίθετα με την άποψη ότι πρόκειται για σύνθετη κρίση που ξεκίνησε από τον τραπεζικό τομέα.] Δύο είναι οι λόγοι που το δημόσιο χρέος, αν και τεράστιο, δεν αποτελεί πρόβλημα για την Ιαπωνία: Πρώτον, πρόκειται για χρέη του Ιαπωνικού κράτους στους Ιάπωνες πολίτες (που δεν τους πειράζει να δανείζουν το κράτος τους στο οποίο συνειδητά εμπιστεύονται μέρος των, μεγάλων, αποταμιεύσεών τους). Δεύτερον, η Ιαπωνία έχει, όπως είπα, τεράστιο παραγωγικό δυναμικό που ως τώρα καθόταν και μάζευε σκόνη. Άρα, μια σειρά δημόσιων επενδύσεων στην ανακατασκευή των καταστραμμένων δικτύων απλά θα βάλει μπροστά τις πλουτοπαραγωγικές μηχανές που έως τώρα ήταν ανενεργές.
Πώς και είμαι σίγουρος για αυτό; Κοιτάξτε πώς αντιμετωπίζουν οι διεθνείς χρηματαγορές το ιαπωνικό κράτος. Ως υπερχρεωμένο; Αν ήταν έτσι, τα spreads της Ιαπωνίας θα ήταν κάπου εκεί με τα δικά μας - στο 10% πάνω από τα γερμανικά επιτόκια. Ξέρετε πόσο είναι το ιαπωνικό spread αυτή την στιγμή; μείον ενάμιση τοις εκατό (-1,5%)! Εκεί που το γερμανικό κράτος δανείζεται με 3.1%, το Ιαπωνικό εξασφαλίζει όσα δάνεια θέλει με μόλις 1.6%.
Μία μόνο είναι η αγωνία μου: Η ραδιενέργεια. Αν το ραδιενεργό νέφος εισβάλει στα εργοστάσια του γιγάντιου διαδρόμου Τόκιο-Γιοκοχάμα, και θέσει εκτός λειτουργίας τον παραγωγικό ιστό της χώρας για χρόνια πολλά, τότε η πρόβλεψη μου για γρήγορη ανάκαμψη θα διαψευστεί. Ακόμα όμως και σε αυτή την περίπτωση ο λαός της Ιαπωνίας, με χαμόγελο στο πρόσωπο και θρήνο στην ψυχή, θα ορθοποδήσει. Μόνο που ο κατάλογος των θυμάτων θα μακρύνει και η ανάκαμψη θα είναι βασανιστικά, και άδικα, αργή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου