Η Αίγυπτος δεν είναι Τυνησία

Μέση Ανατολή
Η Αίγυπτος στις φλόγες, αλλά ο Μουμπάρακ δεν είναι Μπεν Άλι
του Παύλου Νεράντζη | 31 Ιανουαρίου 2011

Πηγή: pressinaction.gr | Ιστοσελίδα με άποψη

Από την Αίγυπτο, την Υεμένη, το Λίβανο και την Ιορδανία μέχρι την Τυνησία και την Αλγερία διογκώνονται τα κύματα διαμαρτυρίας εκατομμυρίων Αράβων. Προς το παρόν δεν έχουν μπει στο χορό αρκετές χώρες (Συρία, Λιβύη, Μαρόκο, Σαουδική Αραβία, Ομάν), αλλά αν κρίνει κανείς από τις δηλώσεις των ηγετών τους, η ανησυχία ότι και εκεί μπορεί να φθάσουν οι φλόγες της εξέγερσης είναι οφθαλμοφανής. Η αλλαγή φρουράς στην Αίγυπτο θα προκαλέσει ως ντόμινο ριζικές αλλαγές σε όλον τον αραβικό κόσμο.

Δικτατορικά καθεστώτα, που για τέσσερις και πέντε δεκαετίες καταδυνάστευαν τους λαούς τους, που ήταν αγαπημένα στη Δύση, η οποία τα ενίσχυε με εκατομμύρια δολάρια ετησίως, εξυπηρετώντας τα συμφέροντά της, πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά, πέφτουν ή βρίσκονται στα όρια της κατάρρευσης. Για πρώτη φορά άνθρωποι, που δεν είχαν φωνή, και άλλοι που ζουν σε άθλιες συνθήκες, βλέπουν φως στην άκρη του τούνελ. Δεν φοβούνται τις δυνάμεις καταστολής. Δεν υπακούουν στις διαταγές των ηγεσιών τους. Ζητούν ελευθερία, δημοκρατία, καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.



Η Αίγυπτος, καρδιά του αραβικού κόσμου και των δυτικών συμφερόντων

Παρά τις ομοιότητες, η «επανάσταση του γιασεμιού» στην Τυνησία, δεν είναι ίδια με την εξέγερση για «ψωμί και ελευθερία» στην Αίγυπτο. Υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία (δικτατορίες με επίφαση δημοκρατίας, οικονομική στασιμότητα, ανεργία, κοινωνική εξαθλίωση), αλλά και ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες, που δεν εξαντλούνται στον πληθυσμιακό τους όγκο (10 εκατομμύρια στην Τυνησία, 80 εκατομμύρια στην Αίγυπτο).

Πριν μερικά χρόνια, συζητώντας στο Αμμάν μ΄ έναν από τους μεγαλύτερους αναλυτές του αραβικού κόσμου, τον Τζαμίλ Νιμρ, διευθυντή της εφημερίδας «Αλ Αραμπ Αλ Γιαμ» μου έλεγε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διαφοροποιηθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και να στηρίξει αραβικές πρωτοβουλίες που κινούνται προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της δημοκρατίας. Διότι «ο αραβικός κόσμος κινείται ανάμεσα στον ισλαμικό φονταμενταλισμό και τον άκριτο φιλοδυτικισμό». Και δεύτερον, ότι «ο εκδημοκρατισμός του αραβικού κόσμου δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Αίγυπτο». Η πρώτη επισήμανση του Νιμρ ουδέποτε υλοποιήθηκε, η δεύτερη ανέκαθεν ισχύει.

Πράγματι, αν στα παλαιστινιακά εδάφη βρίσκεται η ψυχή του αραβικού κόσμου, η καρδιά του χτυπά στην Αίγυπτο. Υπενθυμίζω ότι οι Μπααθιστές της Δαμασκού και της Βαγδάτης (το πάλαι ποτέ σοσιαλιστικό κίνημα που διακήρυττε την ένωση των Αράβων κάτω από μία συμμαχία) θεωρούσαν το Κάιρο «ιστορική πρωτεύουσά» τους, ενώ ο νεαρός τότε Γκεντάφι είχε πάρει τις ευλογίες του Νάσερ για να στεριώσει την εξουσία του στην επαναστατημένη Λιβύη.

Δεν είναι τυχαίο ακόμη ότι ο Μπάρακ Ομπάμα, λίγους μόνο μήνες μετά την εκλογή του, επέλεξε το Πανεπιστήμιο του Καίρου, στις 4 Ιουνίου 2009, για ν΄ απευθύνει μήνυμα για μία «νέα (αμερικανική) πολιτική» σε όλον τον αραβικό κόσμο και «μία νέα αρχή στις σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με τους μουσουλμάνους όλου του κόσμου».

Παρότι η ομιλία εκείνη είναι πλέον «νεκρό γράμμα», μια και τίποτε δεν έχει αλλάξει στη Μέση Ανατολή, -με εξαίρεση τη μερική απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από το Ιράκ-, η Αίγυπτος, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης παραμένει ο σημαντικότερος συνομιλητής της Ουάσιγκτον και του Τελ Αβίβ για την ειρήνευση στην περιοχή. Για αυτό και οι Ισραηλινοί ανησυχούν ιδιαίτερα αν ανατραπεί ο Χόσνι Μουμπάρακ, που ως ο πλέον πιστός σύμμαχος των Αμερικανών, είναι για το εβραϊκό λόμπυ εγγυητής της σταθερότητας και της συνέχειας του (άκαρπου) διαλόγου για την επίλυση του μεσανατολικού.



Πόλεμος ισλαμιστών και μυστικών υπηρεσιών

Η Αίγυπτος, όμως, δεν είναι σημαντική μόνο για τους εθνικιστές Άραβες και τους δυτικούς συμμάχους. Η χώρα των Φαραώ για πολλούς θεωρείται ο τόπος στον οποίο εκκολάπτονται πυρήνες της Αλ Κάιντα. Και δεν αναφέρομαι στη δράση των ισχυρών «Αδελφών Μουσουλμάνων», αλλά σε ακραίες ισλαμιστικές οργανώσεις, η δράση των οποίων προβληματίζει επίσης την Ουάσιγκτον και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Η έκρηξη βόμβας στην Αλεξάνδρεια, σε ναό χριστιανών κοπτών, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, που καταδικάστηκε από μετριοπαθείς μουσουλμάνους ήταν η τελευταία πράξη μιας μακράς αλυσίδας τρομοκρατικών επιθέσεων εναντίον θρησκευτικών μειονοτήτων και αλλοδαπών τουριστών. Εκτός αυτού, η γειτνίαση της Αιγύπτου με τη Γάζα, στην οποία κυριαρχεί η Χαμάς, στην περίπτωση που ανατραπεί ο Μουμπάρακ και ανοίξουν ενδεχομένως τα σύνορα της χώρας, θα προκαλέσει τεράστια κύματα φυγής Παλαιστινίων προς το Κάιρο, πράγμα που πολλοί δεν βλέπουν με «καλό μάτι».

Η Αίγυπτος, επιπλέον είναι η χώρα που έχει καταγγελθεί από ΜΚΟ (Διεθνής Αμνηστία, κ.ά.) για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, βασανιστήρια και εξαφανίσεις ιδίως των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος. Ενώ στην Τυνησία το «αστυνομικό κράτος» του Μπεν Άλι έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο «στα τελευταία του», η χώρα των Φαραώ έχει εμπλακεί στις μυστικές πτήσεις της CIA, τις παράνομες απαγωγές και κρατήσεις υπόπτων για τρομοκρατία από την αμερικανική intelligence.

Σε μία συνομιλία, το 2006, με τον ιμάμη Αμπού Ιμάντ, που θεωρούσε τον εαυτό του μετριοπαθή, αλλά κατηγορήθηκε αργότερα από την εισαγγελία του Μιλάνου για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση μου έλεγε, με αφορμή την απαγωγή και εξαφάνιση στο Κάιρο ενός άλλου ιμάμη, του Αμπού Ομάρ από τη CIA, ότι η Αίγυπτος είναι η χώρα «όπου αν συλληφθείς για αντικαθεστωτική δραστηριότητα, δύσκολα να απελευθερωθείς».



Ποιος θα σώσει τον Μουμπάρακ;

Κοντολογίς, η ενδεχόμενη ανατροπή του Χόσνι Μουμπάρακ δεν σημαίνει ότι η Αίγυπτος θα προχωρήσει προς τον εκδημοκρατισμό της. Τον κίνδυνο αυτό, άλλωστε, μιας στροφής προς τον ισλαμικό φονταμενταλισμό επικαλείται εδώ και χρόνια ο Αιγύπτιος δικτάτορας προς τους δυτικούς συνομιλητές του προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία.

Δεδομένου ότι από το μουσουλμανικό κόσμο, δύο μόνον χώρες, το Ιράν και η Τουρκία έχουν τη δυνατότητα και φιλοδοξούν να διαδραματίσουν έναν ευρύτερο γεωστρατηγικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, (το Ιράκ έχει καταστραφεί από το διαρκή πόλεμο και η Συρία παραμένει εγκλωβισμένη στην αντιπαράθεσή της με το Ισραήλ για τα υψίπεδα του Γκολάν), είναι σαφές ότι η διάδοχη κατάσταση στην Αίγυπτο θα επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες και όχι μόνον, όπως στην Τυνησία, από την εξέγερση των εξαθλιωμένων.

Προς στιγμή παραμένει άγνωστο ποιος μπορεί να σώσει τον Μουμπάρακ. Οι χώρες, (Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ένωση) που τον στήριζαν πολιτικά, οικονομικά (1,3 δις. δολάρια ετησίως) και στρατιωτικά, προτρέποντάς τον παρασκηνιακά να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, όπως αποκάλυψε το Wikileaks, είναι ταυτόχρονα και το σημείο αδυναμίας του Αιγύπτιου δικτάτορα, τουλάχιστον στα μάτια των εξεγερμένων που δεν διαπίστωσαν καμία διάθεση για ουσιαστικές αλλαγές. Άλλωστε, η φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος το 2004 δεν ήταν αρκετή για να δώσει μία ώθηση στην οικονομία και οι πρόσφατες εκλογές (Νοέμβριος 2010) σφραγίστηκαν για μία ακόμη φορά από τη βία και τη νοθεία.

Ο στρατός, από την άλλη πλευρά, από τον οποίο προέρχεται ο Μουμπάρακ, είναι το τελευταίο του χαρτί, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι αξιωματικοί θα παραμείνουν μέχρι το τέλος πιστοί στον Ηγεμόνα τους. Οι στρατιωτικοί στην Αίγυπτο, όπως και στην Τουρκία, εκφράζουν το «βαθύ κράτος», (το Κίνημα των Ελεύθερων Αξιωματικών εκδίωξε, το 1952, το βασιλιά Φαρούκ) και τώρα κανείς δεν μπορεί ν΄ αποκλείσει μία εκ των έσω ανατροπή του Μουμπάρακ. Η κίνησή του να διορίσει δύο πιστούς σ΄ αυτόν στρατηγούς στις θέσεις του πρωθυπουργού και του αντιπροέδρου είναι ένας ελιγμός για να εκτονωθεί το κλίμα δυσαρέσκειας, αλλά ενδέχεται να εξελιχθεί και σε μία κίνηση για απομάκρυνσή του από την προεδρία με στόχο τη διατήρηση του στρατιωτικού κατεστημένου στην εξουσία.

Την εκτίμηση αυτή εμμέσως εξέφρασε προ ημερών ο πρώην ισραηλινός πρέσβης στο Κάϊρο, Γκιντεόν Μπεν Άμι, λέγοντας ότι «στην Αίγυπτο υπάρχουν δυνάμεις ασφαλείας και μυστικές υπηρεσίες, που ξέρουν πώς θ΄ αντιμετωπίζουν την κατάσταση στην περίπτωση που απειλείται η επιβίωση (του καθεστώτος). Και ήδη κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση». Διερωτώμαι, όμως, αν ο κεμαλισμός στην αιγυπτιακή του έκδοση μπορεί να επικρατήσει σε μία στιγμή που στη «Μητέρα Πατρίδα» αποδυναμώνεται και η λαϊκή οργή σε Κάιρο, Αλεξάνδρεια, Σουέζ και αλλού αυξάνεται διαρκώς.

Σε κάθε περίπτωση, καθοριστικός παράγοντας για το μέλλον της Αιγύπτου είναι η φωνή των εξεγερμένων. Οι οποίοι έχουν πολλά κοινά, αλλά και σε αρκετά διαφέρουν από τους αντιφρονούντες της Τυνησίας, που ανέτρεψαν το καθεστώς του Μπεν Άλι.