Εθελοντισμός, προσφορά και καπιταλισμός: Το μαγικό τρικ της απλήρωτης εργασίας

Πηγή: Σχολιαστές Χωρίς Σύνορα

Μια σκιά πλανιέται πάνω από τη ζωή μας. Συνηφασμένη με τις έννοιες της προσφοράς, της αυτοθυσίας, ακόμη και της μάθησης, η έννοια του εθελοντισμού έχει ενταχθεί στα εργασιακά τοπία του σύγχρονου καπιταλισμού, γεννόντας διλήμματα ηθικής φύσης και εγείροντας οικοδομήματα εκμετάλλευσης με ισχυρότατα ψυχολογικά και ιδεολογικά θεμέλια.

Ο βασιζόμενος στην αυτοθυσία εθελοντισμός υπήρξε κάποτε αδιαφιλονίκητο "προνόμιο" του γυναικείου φύλου. Στρατιές από νοσοκόμες στήριξαν δωρεάν πατριαρχικούς οικονομικούς πολέμους, πιστεύοντας ότι η δωρεάν εργασία που παρείχαν εξυπηρετούσε το μέγιστο στόχο της ειρήνης και τον αρκετά πιο αμφίβολο στόχο μιας εθνικής "νίκης", υποκύπτοντας στην πλύση εγκεφάλου εξαιρετικά αποτελεσματικών προπαγανδιστικών μηχανών. Ασφαλώς , σε μεγάλο βαθμό, ο βασιζόμενος στη θυσία εθελοντισμός αποτελεί ακόμα προνόμια του ίδιου φύλου. Μανάδες, γιαγιάδες, νοικοκυρές έχουν πειστεί ότι οφείλουν να τσακίζονται στη δουλειά χωρίς αμοιβή, χωρίς οικονομική ανεξαρτησία, χωρίς κάν μια συμβολική αναγνώριση μέσω μιας σύνταξης, "από αγάπη". Αυτή η εθελοντική εργασία δεν σταματάει ποτέ, πλήρως συνηφασμένη με τη ζωή τους. Αυτή η εργασία, που όχι απλώς αναπαράγει ανθρώπινα όντα αλλά και αναπαράγει το εργασιακό δυναμικό, συντηρώντας, όπως απέδειξαν οι φεμινίστριες παρελθόντων δεκαετιών, ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, ήταν το πεδίο που χάθηκε στη δεκαετία του ’70 μια μεγάλη μάχη. Έτσι συνεχίζεται απρόσκοπτα η εργασία της γυναικείας φροντίδας, καθαριότητας και αυτοθυσίας, με ελάχιστη εώς καθόλου αντιπροσώπευση στους αγώνες των εργαζομένων σήμερα. Η ιδεολογία της αυτοθυσίας, όπως βλέπουμε, δεν περνάει κάποια κρίση! Πόσο θα ήθελα να δω πορείες όπου να πρωτοστατούν μάνες, γιαγιάδες και νοικοκυρές, απαιτώντας αναγνώριση και αμοιβή. Αναμφίβολα, θα άκουγαν το τροπάρι "τώρα περνάμε κρίση, αργότερα θα τα δούμε αυτά". Στο οποίο θα μπορούσαν να απαντήσουν "κι εμείς τότε θα μαγειρέψουμε αργότερα, θα σιδερώσουμε αργότερα και αργότερα θα σας κρατήσουμε τα παιδιά για να πάτε στις δουλειές σας ή στις πορείες σας". Με θεμέλιο λοιπόν τη γυναικεία αυτοθυσία, φτάσαμε και στο γραφικό παρόν.

Στο οποίο γραφικό παρόν, επιμελείς φοιτητές που απεγνωσμένα αναζητούν εμπειρία, προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους σε κάθε είδους δυνητικό εργοδότη. Στο χώρο του πολιτισμού (χα!) η κατάσταση έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας. Τα πανεπιστήμια των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών έχουν εντάξει την εθελοντική εργασία υπό τη μορφή "internship" επίσημα στα προγράμματα σπουδών τους. Μουσεία, γκαλερί, μπιενάλε, εκδοτικοί οίκοι και κάθε λογής επιχειρήσεις "δημιουργικής απασχόλησης" προμηθεύονται, μέσω των πανεπιστημίων, στρατιές απλήρωτων εργαζόμενων. Γιατί να προσλάβουν κανονικούς, δηλαδή αμειβόμενους; Δεδομένου ότι οι φοιτητές καταβάλουν τσουχτερά δίδακτρα στα πανεπιστήμια, μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για ένα καθεστώς όπου πληρώνεις για να εργαστείς.

Το σύστημα είναι ωστόσο ακόμη πιο έξυπνο. Μετά από όλο αυτό το "conditioning", οι αυριανοί εργαζόμενοι είναι έτοιμοι για τα πάντα. Ορδές από φωτογράφους παραδίδουν δωρεάν το έργο τους σε κάθε λογής έντυπο ή στα ραγδαία αυξανόμενα "πρότζεκτ" της τάδε ή δείνα εταιρίας που επιθυμεί προβολή στο Διαδίκτυο. Μέχρι και κρατικοί φορείς ζητούν πλέον δωρεάν υπηρεσίες διότι, ειδικά σε μια περίοδο κρίσης, η πατρίδα μας χρειάζεται. Ανέξοδα. Δεν έχει να πληρώσει, γιατί έχει πληρώσει άλλους. Και τι εννοώ ότι θα έπρεπε να με αμείβει και ως μητέρα; Στο κάτω κάτω δική μου επιλογή ήταν. Αν θα χρειαστεί νέα χέρια; Που ζω, η πατρίδα εισαγάγει φτηνό εργατικό δυναμικό από κει που οι γυναίκες - σκλάβες γενοβολάνε σαν κουνέλες και δεν κατεβάζουν παλαβές ιδέες με το κουνελίσιο τους μυαλό. Εκδοτικοί οίκοι, εφημερίδες και περιοδικά σε (με) προσεγγίζουν ανερυθρίαστα ζητώντας "ένα κομμάτι" χωρίς αμοιβή. Έτσι, επειδή "γνωριζόμαστε", το σενάριο είναι ένα και το αυτό. Γιατί έτσι είναι. Γιατί έτσι μας έχουν πείσει. Γιατί χάρη μας κάνουν - κάτι σαν διαφήμιση δηλαδή. Αν δεν τις βάλεις εδώ τις φωτογραφίες σου, να τις δει κανείς, που θα τις δείξεις; Στο δωμάτιό σου; Γιατί ο δωρεάν μόχθος των πολλών συνεργατών πρέπει να συντηρήσει τον ένα, τον alpha worker. Ο οποίος ή η οποία θα αναπαράγει με κάθε τρόπο την ιδεολογία και της υλικές συνθήκες του συστήματος που τον/την συντηρεί.

Εξάλλου, δεν εργαζόμαστε πια ακριβώς. Είναι εργασία ακόμα ένα κείμενο; Μια ακόμη φωτογραφία; Απλώς "παράγουμε" και διακινούμε στα τεχνολογικά κάτεργα της καθολικευμένης παραγωγικότητας. Παράγουμε στο, και για το, Facebook. Εμείς, οι εθελοντές εργαζόμενοι - καταναλωτές του Google. Που ξέρεις, όλη αυτή η παραγωγή και διακίνηση ιδεών, πληροφοριών και εικόνων μπορεί και να ανατρέψει, καταπώς λέει ο σύντροφος Νέγκρι, τον καπιταλισμό. Γιατί παράγει και ένα υπέροχο πλεόνασμα κοινωνικών σχέσεων, μια δι-ανθρώπινη δυναμική, ένα "κάτι" παρηγορητικό, δυνητικό και "κοινό" τέλως πάντων.

Κάτι σαν δώρο, κάτι σαν "προσφορά από άνθρωπο σε άνθρωπο". Διότι υπάρχει και εθελοντισμός με νόημα, εθελοντισμός καταξιωμένης κοινωνικής προσφοράς. Γιατροί που γιατρεύουν δωρεάν αρρώστους, συνάνθρωποι που στήνουν κέντρα για τη στήριξη θυμάτων βιασμού, εμπορίου σεξ και οικογενειακής βίας - η λίστα της φρίκης αλλά και της ανταπόκρισης δεν έχει τέλος. Η καλλιτεχνική κολεκτίβα WochenKlausur στην Αυστρία έστησε μέχρι και κλινική για τους αστέγους. Εθελοντικά. Το έργο τέχνη ως προσφορά, αυτή η ιδέα κι αν έπιασε! Όταν αποποιείται των ευθυνών του το κράτος, υπάρχει πάντα η τέχνη! Ή η εκκλησία. Ή ο μη-κυβερνητικός οργανισμός της γειτονιάς σου. Εξάλλου, αυτό θα πει αυτονομία. Γιατί να εξαρτάσαι από τον κυβερνητικό μηχανισμό; Κι εμένα με πήγαινε η μαμά μου και η δασκάλα μου κάποτε στα ορφανοτροφεία να δώσω παιχνίδια και ρούχα στα παιδιά που δεν είχαν. Διότι το κράτος έχει θέσει άλλες οικονομικές προτεραιότητες: αγορά αμυντικού εξοπλισμού, δεξιώσεις, διαφθορά, και κυρίως διατήρηση και επέκταση της ιδεολογίας ότι το κοινωνικό έργο είναι θέμα ελεημοσύνης, εθελοντισμού, προσφοράς του πολίτη, σε εθνικό ή και πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο. Γιατί κάποιος πρέπει να βοηθήσει. Κάποιος πρέπει να την κάνει κι αυτή τη δουλειά. Που , από ηθικής άποψης, είναι υπεράνω χρημάτων, Ευτυχώς, Γιατί τα χρήματα είναι για άλλες τσέπες.